W ustawodawstwie polskim obowiązuje zasada konieczności uzyskania zgody pacjenta na wykonanie zabiegu medycznego, wynikająca z prawa pacjenta do samostanowienia, co wiąże się z niedopuszczalnością podjęcia w trakcie zabiegu działań rozszerzających pole operacyjne, powodujących podwyższone ryzyko czy godzenie w integralność cielesną chorego w sposób inny niż ten, na który pacjent pierwotnie się zgodził. Od powyższej rygorystycznej zasady, mając na uwadze konieczność ochrony życia i zdrowia pacjenta przed nagłymi zagrożeniami ujawnionymi podczas zabiegu, ustawodawca przewidział możliwość rozszerzenia zabiegu medycznego w stosunku do zabiegu planowanego, określaną mianem wyjątku terapeutycznego.
Zgodnie z treścią art. 35 ust. 1 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty z dnia 5 grudnia 1996 r. (Dz. U. 1997 Nr 28, poz. 152), jeżeli w trakcie wykonywania zabiegu operacyjnego albo stosowania metody leczniczej lub diagnostycznej wystąpią okoliczności, których nieuwzględnienie groziłoby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkim uszkodzeniem ciała lub ciężkim rozstrojem zdrowia, a nie ma możliwości niezwłocznie uzyskać zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, lekarz ma prawo, bez uzyskania tej zgody, zmienić zakres zabiegu bądź metody leczenia lub diagnostyki w sposób umożliwiający uwzględnienie tych okoliczności. W takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności. Zgodnie z ust. 2 niniejszego artykułu, o okolicznościach, o których mowa w ust. 1, lekarz dokonuje odpowiedniej adnotacji w dokumentacji medycznej oraz informuje pacjenta, przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo sąd opiekuńczy.
Jak wynika z przytoczonego powyżej przepisu ustawy, ustawodawca przewiduje trzy różne rodzajowo sposoby rozszerzenia zakresu wykonywanego zabiegu medycznego, tj. odnośnie do:
- Przedmiotu zabiegu (lekarz upoważniony do operowania pewnego organu podejmuje zabieg na innych).
- Granic zabiegu (lekarz nie zmienia przedmiotu zabiegu, ale posuwa się dalej niż ustalono).
- Metody zabiegu [1].
W praktyce wyjątek terapeutyczny będzie najczęściej znajdował zastosowanie, gdy przed rozpoczęciem zabiegu medycznego nie ma możliwości pełnej i właściwej diagnozy pacjenta, co powoduje, że zgoda uzyskana od pacjenta na zabieg może nie obejmować odpowiednich czynności medycznych, a uzyskanie zgody podczas zabiegu jest niemożliwe z uwagi na znajdowanie się przez pacjenta w stanie uniemożliwiającym wyrażenie świadomej zgody na te dodatkowe czynności (np. pod narkozą).
